اعتبارسنجی یکی از ارکان کلیدی برای هر نوع شرکت مالی و خدماتی است که بر پایه اعطای اعتبار یا تسهیلات به مشتریان فعالیت می‌کند. در این زمینه، شرکت‌های لندتک (LendTech) و BNPL (Buy Now, Pay Later)، دو مدل خدمات مالی نوآورانه و پرکاربرد، به اعتبارسنجی به‌عنوان ابزاری حیاتی برای ارزیابی ریسک اعتباری و تصمیم‌گیری‌های مالی خود تکیه دارند. در ادامه، با دکتر رضا قاسم‌پور مدیرعامل شرکت اعتبارسنجی ایران در خصوص نقش و اهمیت اعتبارسنجی در شرکت‌های لندتک و BNPL به گفتگو نشستیم. در ذیل بخشی از این گفتگو را مطالعه خواهید کرد.

ابتدا بفرمایید که اعتبارسنجی چیست و چرا برای شرکت‌های لندتک و BNPL اهمیت دارد؟

اعتبارسنجی فرایند ارزیابی توانایی و تمایل مشتری به بازپرداخت تسهیلات یا بدهی‌هاست. در این فرآیند، اطلاعات مختلفی مانند تاریخچه اعتباری، اطلاعات مالیاتی، چک‌های برگشتی، بدهی‌های گذشته، محکومیت‌های مالی و سایر شاخص‌های مالی بررسی می‌شود. برای شرکت‌های لندتک و BNPL، اعتبارسنجی نقشی حیاتی دارد زیرا این شرکت‌ها به افراد و مشتریانی که به‌طور معمول ممکن است از خدمات بانک‌ها و موسسات مالی سنتی محروم باشند، اعتبار یا تسهیلات پرداخت می‌کنند.

بدون سیستم معتبر اعتبارسنجی، این شرکت‌ها ممکن است با خطرات بزرگی نظیر انباشت مطالبات غیرجاری مواجه شوند که شامل اعطای تسهیلات به افراد فاقد توانایی یا تمایل به بازپرداخت یا ایجاد مشکلات قانونی و مالی برای خودشان می‌شود.

چه عواملی بر فرآیند اعتبارسنجی در این نوع شرکت‌ها تاثیرگذارند؟

فرآیند اعتبارسنجی در شرکت‌های لندتک و BNPL به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توان به مهم‌ترین آنها اشاره کرد:

داده‌های مالی و سوابق اعتباری: این اطلاعات معمولاً از طریق گزارش‌های اعتباری به‌دست می‌آید و شامل تاریخچه وام‌ها، میزان بدهی و وضعیت بازپرداخت‌هاست.

اطلاعات دیجیتال: در دنیای دیجیتال، داده‌های آنلاین نظیر فعالیت‌های بانکی، خریدهای آنلاین و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند برای ارزیابی دقیق‌تر اعتبار فرد استفاده شود.

میزان درآمد و وضعیت شغلی: بررسی این فاکتورها کمک می‌کند تا بتوان ارزیابی دقیق‌تری از توانایی بازپرداخت وام‌ها انجام داد.

الگوریتم‌های هوش مصنوعی: بسیاری از شرکت‌های لندتک از الگوریتم‌های پیچیده هوش مصنوعی برای پیش‌بینی احتمال عدم بازپرداخت وام‌ها استفاده می‌کنند. این الگوریتم‌ها می‌توانند متغیرهایی را که به‌طور سنتی در فرآیند اعتبارسنجی لحاظ نمی‌شد، وارد تحلیل‌ها کنند.

در زمینه BNPL (الآن بخر و بعداً پرداخت کن)، آیا اعتبارسنجی همانطور که در لندتک‌ها مهم است، همین‌قدر حیاتی است؟

البته حوزه لندتک شامل فروش اقساطی، تسهیلات یاری و BNPL می باشد. ولی به طور کلی اعتبارسنجی در سیستم BNPL نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. اگرچه اکثر سیستم‌های BNPL برای جذب مشتریان جدید و تسهیل خریدهای آنلاین طراحی شده‌اند، اما عدم ارزیابی دقیق توان و تمایل بازپرداخت می‌تواند به مشکل بزرگی تبدیل شود. این نوع سیستم‌ها معمولاً برای مدت زمان کوتاه‌تری (از چند هفته تا چند ماه) طراحی می‌شوند و این می‌تواند فشار زیادی بر مشتریان ایجاد کند.

در این حالت، استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی و داده‌های آنلاین برای ارزیابی دقیق‌تر اعتبار مشتریان ضروری است. همچنین، برخی از شرکت‌های BNPL از اعتبارسنجی بر اساس تجربه خرید مشتری در کنار داده‌های سنتی اعتبارسنجی استفاده می‌کنند، به این معنا که بر اساس تعداد خریدهای گذشته، بازپرداخت‌های قبلی و رفتارهای خرید فرد، می‌توانند به‌صورت پویا و انعطاف‌پذیر اعتبار یا تسهیلات به مشتری بدهند. در موضوع BNPL، تعیین حد اعتباری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

آثار اقتصادی و اجتماعی سیستم‌های اعتبارسنجی برای کشور و هموطنان چیست؟

آثار اقتصادی:

رشد اقتصادی: سیستم‌های اعتبارسنجی کمک می‌کنند تا افراد و شرکت‌ها بتوانند به منابع مالی دسترسی پیدا کنند و کسب‌وکارهای جدید راه‌اندازی کنند. این مسئله می‌تواند به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در سطح کلان کمک کند. البته ریشه این موضوع در همان هدف اصلی اعتبارسنجی که افزایش شمولیت مالی و تخصیص بهینه منابع اعتباری به بخش‌های دارای پتانسیل در رشد اقتصادی است. پیشگیری از انباشت مطالبات غیرجاری، اعتبارمحوری به جای وثیقه محوری و عادلانه شدن فرآیند اعطای تسهیلات از دیگر آثار اقتصادی اعتبارسنجی است.

کاهش ریسک‌های مالی: اعتبارسنجی دقیق می‌تواند به کاهش ریسک‌های اعتباری و مالی در سیستم بانکی و لندتک‌ها منجر شود و از بحران‌های مالی جلوگیری کند.

تسهیل در سرمایه‌گذاری: وقتی افراد یا شرکت‌ها اعتبار قابل اعتماد دارند، می‌توانند راحت‌تر سرمایه جذب کنند، که خود به رونق اقتصادی کمک خواهد کرد.

آثار اجتماعی:

دسترسی به خدمات مالی: اعتبارسنجی به افراد با سابقه اعتباری ضعیف نیز این امکان را می‌دهد که به منابع مالیو اعتباری دسترسی پیدا کنند. این مسئله به ویژه برای افرادی که در گذشته از دریافت تسهیلات و اعتبارات محروم بودند، می‌تواند فرصت‌های جدیدی ایجاد کند.

ارتقاء عدالت اجتماعی: با استفاده از سیستم‌های اعتبارسنجی مدرن، دیگر فقط افراد با سوابق مالی قوی نمی‌توانند تسهیلات دریافت کنند، بلکه افرادی که ممکن است در سیستم بانکی سنتی رد شوند، به دلیل داده‌های دیجیتال می‌توانند اعتبار دریافت کنند.

مدیریت بدهی: اعتبارسنجی می‌تواند به مردم کمک کند تا بهتر بدهی‌های خود را مدیریت کنند و از ریسک‌های زیاد مالی جلوگیری کنند. این مسئله به کاهش مشکلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از بدهی‌های زیاد کمک می‌کند.

ایجاد رفتارسازی و خود تنظیم گری در جامعه: با محور قراردادن اعتبارسنجی، اشخاص تلاش می نمایند تا با بهبود رفتار اعتباری خود، از منابع اعتباری بیشتری استفاده کنند و نسبت به حفظ این اعتبار تلاش نمایند.

آیا مشکلات و چالش‌هایی در استفاده از اعتبارسنجی برای شرکت‌های لندتک و BNPL وجود دارد؟ چگونه می‌توان این مشکلات را برطرف کرد؟

نسل جدید جمعیت که هنوز سابقه بانکی و اعتباری ندارند، مسأله‌ای جدی در نظام اعتبارسنجی است. این بخش از جمعیت به دلیل سن پایین و عدم سابقه بانکی یا اعتباری، فاقد اطلاعات کافی برای قضاوت دقیق در مورد توانایی و تمایل به بازپرداخت تسهیلات و اعتبارات هستند.

شرکت اعتبارسنجی ایران با استفاده از داده‌های جایگزین مانند اطلاعات پرداخت قبض‌های تلفن‌همراه، صدک درآمدی و سوابق سایر پرداخت‌های مالی و مالیاتی و همچنین با بهره گیری از هوش مصنوعی و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، مدل جدید اعتبارسنجی را راه اندازی کرده است که ۱۰۰ درصد افراد بالای ۱۸ سال جامعه را تحت پوشش قرار می دهد.

در نهایت، برای توسعه بیشتر سیستم‌های اعتبارسنجی در کشور ما چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

برای توسعه سیستم‌های اعتبارسنجی در کشور، نیاز به چند اقدام اساسی است:

آموزش و آگاهی‌رسانی: باید مردم و کسب‌وکارها نسبت به اهمیت و روش‌های اعتبارسنجی و تاثیر آن بر دسترسی به منابع مالی آگاه شوند.

بهبود زیرساخت‌های دیجیتال: توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و استفاده از داده‌های آنلاین و غیرسنتی برای ارزیابی اعتبار می‌تواند شفافیت و دقت را افزایش دهد.

تقویت همکاری با نهادهای دولتی و خصوصی: ایجاد چارچوب‌های قانونی و همکاری میان شرکت‌های لندتک، بانک‌ها، و نهادهای دولتی می‌تواند به استانداردسازی و بهبود فرآیند اعتبارسنجی کمک کند.